Een DNA-match als laatste redmiddel

Voors en tegens landelijke DNA-databank: deskundigen aan het woord

Zo’n driekwart van de bevolking staat niet onwelwillend tegenover een DNA-databank voor alle Nederlanders, bleek laatst uit een representatief onderzoek van EenVandaag. Maar weerstand is er ook. Van minister van Justitie Ivo Opstelten (“Het is niet nodig en niet wenselijk. Disproportioneel; slechts een klein deel van de bevolking is verantwoordelijk voor criminaliteit”), van de bekende rechtspsycholoog Peter van Koppen (“Een dom idee, je zou verzuipen in de informatie.”) en van vooraanstaande politici, niet gehinderd door enige kennis. We laten enkele deskundigen aan het woord.

Peter R. de Vries
Misdaadjournalist, vertrouwenspersoon van de familie Verstappen

“Net als de ouders van Nicky vind ik dat de wet moet worden aangepast en dat een grootschalig DNA-onderzoek niet per definitie alleen op basis van vrijwilligheid moet zijn gebaseerd. Maar ik blijf optimistisch. Het DNA-spoor is in mijn ogen een daderspoor en vroeg of laat zal er iemand tegen de lamp lopen.”

“Mensen hebben een soort van koudwatervrees voor een landelijke DNA-databank, terwijl ze verder overal hun informatie volop prijsgeven. Dezelfde mensen die hiertegen protesteren zetten wel alles op Facebook, of gebruiken overal in winkels klanten- en spaarkaarten waarbij je veel sporen achterlaat. Als de belastingdienst erom vraagt sturen we bonnetjes over waar we hebben gegeten, wat we hebben uitgegeven, wat we verdiend hebben, noem maar op. Mensen realiseren zich niet dat ze op veel andere fronten op veel ergere wijze van hun privacy worden beroofd.”

“De politiek is in het begin heel erg tegen DNA-onderzoek geweest. Ondanks de klinkende resultaten is er nog steeds veel terughoudendheid. Ten onrechte, voornamelijk ingegeven door onbekendheid. En dan komt men weer met drogredenen aan. Dat zo’n systeem gehackt kan worden bijvoorbeeld. Alsof zo’n databank iets is waarop je zomaar even op afstand op kan inloggen.”

“Als iemand mijn flesje water pakt en op een plaats delict neergooit, ligt mijn vingerafdruk er ook. Maar dat wil nog niet zeggen dat ik veroordeeld wordt… Dan zal toch nog de samenhang moeten worden onderzocht. Of ik daar wel geweest ben, en of ik een alibi heb. Er was ook even wat weerstand toen de vingerafdruk werd ingevoerd, maar in honderd jaar is er nooit iets fout gegaan. Ik zeg wel eens: als je een huis gaat bouwen, moet je het terrein eerst bouwrijp maken. Het zou dus best kunnen dat wetgeving aangepast of vernieuwd moet worden. Maar dat wil nog niet zeggen dat je het daarom moet laten. Wetgeving is niet heilig, die kan veranderd worden. Als men maar wil… Dat zie je ook in de zaak-Bart van U. Nu Els Borst is vermoord, gaat de politiek zo ver dat men voorstelt om bij arrestanten direct DNA af te nemen voor opslag. Terwijl tot nu toe alleen het DNA van een veroordeelde werd opgeslagen. Dus je ziet dat het steeds meer opschuift. Een goede zaak.”

“We zien nu volop natuurrampen, vliegtuigrampen, terroristische aanslagen… Hoeveel moeite hebben we niet moeten doen om die tweehonderd Nederlandse slachtoffers bij de ramp van de MH17 te identificeren? Hoeveel maanden is daar niet dag en nacht aan gewerkt? Hoeveel schilfertjes van scheermesjes zijn er niet bij mensen thuis opgehaald om het DNA te kunnen vergelijken, hoeveel haren zijn er wel niet uit afvoerputjes gevist? Dat kun je met zo’n DNA-databank allemaal voor zijn.”

“Er zijn tussenoplossingen, maar het mooist is een landelijke databank met al het DNA. Ik kan niet echt een goed argument vinden waarom we dat niet zouden doen. De voordelen zijn veel groter dan de nadelen, met name omdat de nadelen fictief zijn. Die bestaan in werkelijkheid helemaal niet.”

Simon Vuyk,
Criminoloog en eindredacteur van Peter R. de Vries, Misdaadverslaggever. Kent de familie al sinds 1999 en schreef in 2010 een boek schreef over de tragedie.

“Eén ding staat voor mij als een paal boven water. De moordenaar van Nicky wordt ooit gevonden. Geen twijfel mogelijk.”

“Wie tegen die landelijke databank is, moet eens een half uur op het kamertje van Nicky gaan zitten, dat na al die jaren nog steeds als een stilleven wordt gekoesterd. Laat het verdriet maar eens op je afkomen. Daar doen we het voor. Daarom moet die databank er komen.”

“Ik zie heus wel redenen om het niet te doen, haken en ogen waar we goed naar moeten kijken. Maar laten we deze deur niet zomaar sluiten. Deze discussie verdient een structureel podium, er is meer dan voldoende maatschappelijke urgentie. Laat voor- en tegenstanders nou eens samenkomen voor een constructief debat. Ondertussen zijn er misschien minder ingrijpende tussenstappen denkbaar. Zo dacht ik laatst: waarom vragen we mensen die 18 jaar worden, niet om vrijwillig DNA af te staan? Je wordt dan geacht verstand te hebben, laat iedereen er maar even bewust bij stilstaan. Je krijgt dan een databank die onder stringente voorwaarden gericht kan worden toegepast. Al zou maar 75% meedoen, dan is er al een grote kans op succes bij een verwantschapsonderzoek. Als we dergelijke initiatieven uitvoeren, lossen we de moord op Nicky Verstappen ongetwijfeld op.”

Lex Meulenbroek
DNA-deskundige bij het Nationaal Forensisch Instituut (NFI)

“Cold cases die uiteindelijk mede door DNA-onderzoek worden opgelost, bezorgen mij kippenvel. De zaak-Andrea Luten vind ik daar illustratief voor. Daarin zit eigenlijk alles wat DNA ons kan brengen. Na de moord in 1993 werd er een klein spoortje aangetroffen dat kansloos leek. Ruim tien jaar later konden we er dankzij nieuwe technieken een volledig profiel uithalen, dat vervolgens twee jaar later weer matchte met een persoon in de databank, een match die we nooit hadden verkregen als de wetgeving niet was verruimd. Die vooruitstrevende technologie en de anticipatie in wet en samenleving levert in zo’n zaak dan een oplossing. Indrukwekkend. Hoop bij nabestaanden is legitiem. Je weet niet wat we straks kunnen. En soms komen al die inspanningen ineens tot een resultaat.”

“De privacy is totaal niet in het geding. In de databank voor strafzaken zoals we die nu hebben bij het NFI, met DNA-profielen van onder meer Nederlandse veroordeelden, slaan we alleen DNA-cijfercodes op. Een getallenreeks met dertig cijfers, uniek per persoon. Zo’n code zegt niets over de persoon zelf, over eigenschappen, over erfelijkheden. Je kunt helemaal niets met die code; we kunnen hem alleen gebruiken om te vergelijken met een ergens aangetroffen DNA-spoor van een onbekende. Ik zeg zelf wel eens voor de grap: mijn eigen cijfercode mogen ze op een scorebord in een voetbalstadion zetten. Je kunt daar helemaal niets mee. Ook een hypothetische hacker kan niets met die codes. Het NFI is alleen geïnteresseerd in non-informatieve delen van het DNA. Onschuldige informatie.”

“Wij voeren uit conform wat de politiek besluit. Verruimingen van de wettelijke mogelijkheden uit het verleden kwamen voort uit het debat in de samenleving, en zo moet het ook zijn. De samenleving geeft aan hoe ver we samen willen gaan. Het NFI kan vervolgens prima aangeven wat technisch mogelijk is en wat effecten kunnen zijn. Ondertussen is de databank die we nu hebben overigens al erg effectief. Een groot deel van de mensen die in de databank horen, zit erin. Het aantal matches groeit ieder jaar. En zeventien miljoen DNA-profielen opslaan betekent, zo hebben we berekend, dat de capaciteit van het NFI zeshonderdtachtig keer zo groot zou moeten worden. Dat moet de samenleving zich wel realiseren.”

Kees van der Beek
Beheerder van de Nederlandse DNA-databank voor strafzaken bij het NFI

“Of zo’n landelijke databank ons geld zou besparen, valt nog te bezien. Bij een aantal peuken op een plaats delict, zouden vanuit de databank allemaal namen naar boven komen die vervolgens moeten worden onderzocht. Bedenk wel: daar zitten ook peuken bij die er al een week voor de misdaad lagen. Wat kost het om al die personen uit te rechercheren? Ook zullen er veel niet-criminele personen in de DNA-databank worden opgenomen die nooit een match zullen geven, maar waar wel kosten voor worden gemaakt. De uiteindelijke kosten per spoor-persoonmatch zullen veel hoger zijn dan nu het geval is. Buiten kijf staat: we lossen met een landelijke databank uiteindelijk meer misdaden op. Maar nee, ik denk niet dat het ook nog eens economisch voordeliger is.”

John Tamerus
Hoofd Buitenland van de nationale politie, ging onlangs met Vuyk op tournee langs bibliotheken in het hele land.

“We zijn toch allemaal diender geworden omdat we willen dienen. Omdat we willen bijdragen aan een veilige samenleving. Ik snap de weerstand niet die een kwart van de rechercheurs heeft.”

 

Frank Paauw
Rotterdamse korpschef

“De privacy van burgers is ondergeschikt aan het opsporingsbelang. Als je de wereld veilig wilt maken, moet je daar een prijs voor betalen. Als samenleving zijn we te voorzichtig.”